Odruchy niemowlęce – co warto o nich wiedzieć?

Dziecko przychodzi na świat wyposażone w zachowania pozwalające automatycznie odpowiadać na to, co dzieje się wokół, na wrażenia zupełnie jeszcze dla niego obce. Stopniowo uczy się reagować na bodźce, początkowe automatyzmy  warunkują jednak przetrwanie i świadczą o rozwijającym się i dojrzewającym układzie nerwowym. Odruchy, z którymi dziecko przychodzi na świat, podzielić można na dwie grupy: te, które zanikają  w miarę właściwego rozwoju układu nerwowego oraz te, które pozostają obecne także w zachowaniach ludzi dorosłych.

Odruchy typowe jedynie dla noworodka lub niemowlęcia:

• odruch marszu automatycznego – przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko zaczyna wykonywać ruchy nóżkami przypominające chodzenie. Jest to odruch zanikający już w drugim miesiącu życia.
• odruch chwytny – dziecko bardzo silnie zaciska rączki wokół przedmiotu drażniącego jego dłoń. Odruch ten słabnie i zanika około trzeciego do czwartego miesiąca życia.
• odruch toniczno-szyjny – jeśli noworodek leży na wznak, a jego główkę przekręcimy w lewo, to lewa ręka prostuje się, a prawa przykurcza i odwrotnie, gdy przekręcimy głowę w prawą stronę – prawa ręka zostaje wyprostowana, a lewa przykurczona. Odruch ten zanika około trzeciego do czwartego miesiąca życia.
• odruch Moro – zwany również odruchem obejmowania. Polega na nagłym wyprostowaniu rączek i nóżek, odgięciu główki ku tyłowi, a następnie wykonaniu powolnego ruchu rączkami, przypominającego obejmowanie klatki piersiowej. Odruch ten zanika około piątego miesiąca życia.

Jego brak lub utrzymywanie się po ukończeniu szóstego miesiąca życia u niemowlęcia  wskazuje na nieprawidłowości rozwoju układu nerwowego.

• odruch Babińskiego – jeden z głównych odruchów noworodka, ważny ze względu na diagnostyczność neurologiczną. Polega na charakterystycznym odgięciu do góry dużego palca u nogi podczas drażnienia podeszwy. Około szóstego do siódmego miesiąca odruch ten zanika i zastępowany jest odruchem podeszwy – zwijaniem palców w stronę podeszwy podczas drażnienia (odruch typowy także dla osób dorosłych).

Utrzymywane się odruchu Babińskiego po ukończeniu szóstego miesiąca życia świadczy o nieprawidłowym rozwoju  centralnego układu nerwowego!

Odruchy stałe:

• odruch ssania – odgrywa ważną rolę u dziecka gdyż warunkuje jego przeżycie. Dziecko, które jest głodne i w związku z tym niespokojne, w chwili wzięcia na ręce, wyraźnie uspokaja się, zaczyna wykonywać ruchy ssania oraz poruszać główką w poszukiwaniu piersi. Również dotknięcie okolic ust kilkudniowego niemowlęcia powoduje u niego uspokojenie oraz poruszanie ustami (czasem szerokie ich otwieranie).
• odruch Rittiga – podrażnienie policzka wywołuje u noworodka zwrócenie głowy w tym kierunku oraz ułożenie ust dowodzące o gotowości do przyjęcia piersi.
• połykanie – jest silnie skojarzone ze ssaniem, podobnie jak umiejętność ssania warunkuje przetrwanie niemowlęcia.
• odruch źrenicowy – źrenice zwężają się pod wpływem światła.
• mruganie – dotknięcie rogówki oka powoduje, że powieka zamyka się lub mruga kilkakrotnie. Jest to odruch obronny, chroniący oko przed niepożądanymi bodźcami dotykowymi.
• wydalanie moczu i kału – odruchy towarzyszące dziecku od chwili narodzin, niezmiennie przez całe życie.

Brak odruchów lub zbyt długie utrzymywanie się ich może wskazywać na nieprawidłowości neurologiczne.  Sygnałów takich nie należy nigdy ignorować, ponieważ na wczesnym etapie życia dziecka mogą być jedynym dowodem zaburzeń rozwojowych.

Opracowała:

Edyta Stasikowska-Janik

neurologopeda

Źródło: Cieszyńska, J., Korendo, M. (2007). Wczesna interwencja terapeutyczna stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.