Mowa dziecka z autyzmem w pigułce    

            W opisach zachowań i definicjach charakteryzujących autystyczne spektrum zaburzeń poświęca się wiele miejsca trudnościom na poziomie procesu porozumiewania się. Zaburzenia funkcji społecznych u osób z autyzmem są determinowane przez specyficzne trudności w obszarze rozwoju funkcji komunikacyjno-językowych mowy. Deficyty te nie są jednorodne lecz stanowią zespoły zaburzeń utrudniających funkcjonowanie w społeczeństwie. Prowadzone analizy wskazują na powiązanie poziomu rozwoju mowy z funkcjonowaniem społecznym dziecka dotkniętego autyzmem, co jest uwarunkowane:

• nasileniem występujących zaburzeń;
• sferą, w jakiej zaburzenia te lokują się czy współwystępują (np. sferze mowy lub zachowania); trudności te dotyczą zwłaszcza kompetencji społecznych;
• czasem wystąpienia zaburzenia, jak również etapów rozwoju mowy dziecka;
• sposobem wykorzystywania komunikacji – wchodzenia na przykład w interakcje społeczne czy zabawy;
• poziomem percepcji słuchowej – pomiędzy odbiorem, rozumieniem na poziomie słowa, zdania, a na końcu kontekstu sytuacyjnego;
• rozwojem ogólnym dziecka;
• podejmowanymi oddziaływaniami terapeutycznymi;
• współpracą środowiska dziecka.

            U większości dzieci z autyzmem nie występują typowe zaburzenia w postaci wad wymowy, lecz mające charakter specyficzny, efektem których jest opóźniony i zróżnicowany w przebiegu rozwój mowy w postaci:

• braku wykształcenia mowy (na różnym poziomie komunikacyjnym);
• wycofania się do wcześniejszych etapów (włącznie z brakiem mowy);
• zahamowania rozwoju;
• nieharmonijnego rozwoju (szczególnie dotyczy aspektu percepcji i naśladownictwa).

Zgodnie z wynikami prowadzonych od dłuższego czasu badań dzięki podejmowaniu wczesnej interwencji zmniejsza się odsetek dzieci z autyzmem, u których stwierdza się brak rozwoju mowy. Trzeba jednak podkreślić, iż aspekt mowy komunikacyjnej pozostaje zawsze opóźniony i zaburzony współistniejącymi deficytami ograniczającymi dziecko, nierzadko znacząco na poziomie poznawczym i w końcu społecznym.

Główne problemy w zaburzonej mowie dziecka autystycznego występują w następujących zakresach:

• system suprasegmentalny: prozodia, rytm (spowolnienie tempa mowy, monotonna barwa głosu).
• tworzona wypowiedź: występująca lub nie mowa echolaliczna (z podziałem na odroczona, bezpośrednią , funkcjonalną), brak zaimków osobowych( zamienianych na inne lub nazwy własne- szczególnie dotyczy to zaimka „ja”), perseweracje i zamiany znaczeń wyrazów, agramatyzmy i nieprawidłowa budowa zdań; deficyty na poziomie rozumienia i wnioskowania z kontekstu, co często skutkuje niezrozumieniem i użyciem nieadekwatnych sytuacyjnie komunikatów, obcobrzmiące słowa o niezrozumiałym znaczeniu;
• społeczny: zaburzenia percepcji i umiejętności komunikacji pozawerbalnej (np. kontakt wzrokowy, utrzymywanie wspólnego pola uwagi), zdolności prowadzenia, inicjowania i podtrzymywania konwersacji; występowanie ograniczonych, sztywnych, stereotypowych wzorców aktywności, zachowania i zainteresowań;
• przebieg etapów rozwoju mowy: w zależności od etapu, na którym występują pierwsze objawy zaburzenia, opóźnienie, zahamowanie, wycofanie się lub brak rozwoju mowy na poziomie komunikacyjnym;
• wykorzystywanie mowy: najczęściej na pierwszych etapach rozwoju mowa nie służy do komunikowania się;
• występowanie zaburzeń mowy: w odniesieniu do artykulacji nie występuje znaczące nasilenie zaburzeń;

            W związku z brakiem jednorodnego przebiegu, występowaniem zróżnicowanego poziomu rozwoju i możliwości oraz różnym nasileniem specyficznych, indywidualnych zaburzeń w komunikacji dziecka z autyzmem podejmowane działania diagnostyczne i terapeutyczne charakteryzują się zindywidualizowanym podejściem. Konieczne jest dostosowanie programów terapii komunikacji do poziomu i możliwości dziecka oraz do działań terapeutycznych prowadzonych w zakresie wszystkich funkcji. Praktyka logopedyczna w przypadku zaburzeń autystycznych jest ukierunkowana holistycznie na kształtowanie i rozwijanie zdolności komunikacyjnych, nabywanie oraz używanie mowy i języka w aspekcie  uczestnictwa w interakcjach społecznych oraz niwelowaniu zakłóceń utrudniających rozwój umiejętności porozumiewania się.  

Przygotowała:

Kamila Piotrowska-Olejnik

neurologopeda

Literatura:

1. Błeszyński J.J., 1998, Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk, WSP.

Czaplewska E.,Milewski S., 2012, Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki. Sopot, GWP.

2. Błeszyński J.J., Kaczorowska-Bay K., 2012, Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością. Gdańsk, Harmonia.